ÖDEME VE ELEKTRONİK PARA KURULUŞLARI

I. GİRİŞ  

İşbu bilgi notu ödeme ve elektronik para kuruluşlarının faaliyet ve hizmet kapsam ve sınırları ile bu hususlardaki mevzuat  değişikliği hakkındadır.  

II. GENEL OLARAK MEVZUAT

Ödeme ve elektronik para kuruluşlarına ilişkin genel çerçeve 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (“Kanun”) çizilmiş olup; Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) ve Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının Bilgi Sistemleri ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcılarının Ödeme Hizmetleri Alanındaki Veri Paylaşım Servislerine İlişkin Tebliğ (“Tebliğ”) ile ilgili kuruluşların faaliyetleri, yükümlülükleri ve iş modelleri belirlenmiştir.  

III. ELEKTRONİK PARA NEDİR?  

Elektronik para, Kanun’un 3. maddesinde “Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri ifade eder.” şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre bir parasal değerin elektronik para olarak kabul edilebilmesi için aşağıdaki özellikleri haiz olması gerekmektedir.  

a. Elektronik para ihraç etme yetkisine sahip bir kuruluş tarafından fon karşılığı ihraç edilen

b. Elektronik olarak saklanabilen

c. Ödeme aracı olarak kullanılabilen

d. İhraççı kuruluş dışındaki kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen

IV. ELEKTRONİK PARA KURULUŞLARI

Tanımından da anlaşılacağı üzereelektronik paranın, yetkili bir kuruluş tarafından birtakım usul ve esaslar çerçevesinde çıkarılması gerekmektedir. Elektronik para ihraç edebilecek kuruluşlar Kanun'un 18. maddesinin 1. fıkrasında sayılmış olup; 5411 sayılı Bankacılık Kanunu ("5411 sayılı Kanun") uyarınca faaliyet gösteren bankalar, Posta Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi ve elektronik para çıkarma izni verilen elektronik para kuruluşları dışındaki kişilerin elektronik para ihracı faaliyetlerinde bulunmaları yasaklanmıştır.

Anılan yasa hükmünde elektronik para kuruluşlarının sağlamaları gereken şartlar belirlenmiştir. Buna göre elektronik para ihracı faaliyetinde bulunacak kuruluşların aşağıdaki şartları sağlaması gerekmektedir.

1. Anonim şirket şeklinde kurulması,

2. Sermayesinde yüzde on ve üzerinde paya sahip olanların ve kontrolü elinde bulunduranların 5411 sayılı Kanun'da banka kurucuları için aranan nitelikleri haiz olması,

3. Pay senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması,

4. Nakden ve her türlü muvazaadan ari ödenmiş sermayesinin en az beş milyon Türk Lirası olması,

5. Kanun kapsamındaki işlemleri gerçekleştirebilecek yönetim, yeterli personel ve teknik donanıma sahip olması, şikayet ve itirazlarla ilgili birimleri oluşturması,

6. Elektronik para ihracı faaliyetlerinin sürekliliğine ve elektronik para kullanıcılarına ilişkin fon ve bilgilerin güvenliğine ve gizliliğine dair gerekli tedbirleri alması,

7. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası'nın ("Banka") denetimini engellemeyecek şeffaf ve açık bir ortaklık yapısı ve organizasyon şemasına sahip olması

Kanun'un 18. maddesinin 4. fıkrasında elektronik para kuruluşlarının faaliyetlerini 5411 sayılı Kanun'da tanımlanan bankalar aracılığıyla yürütecekleri hüküm altına alınmış olup; faaliyet kapsam ve sınırları ise Kanun'un 20. maddesi ile belirlenmiştir.

Buna göre elektronik para kuruluşları aldıkları fon kadar elektronik para ihraç edebilecek olup; elektronik para kullanıcısı tarafından yatırılan fonları gecikmeksizin elektronik paraya çevirerek kullanıma hazır hale getirmek zorundadır. Ayrıca elektronik para ihracı karşılığında topladığı fonları 5411 sayılı Kanun'da tanımlanan bankalar nezdinde açılacak ayrı bir hesaba aktarmakla yükümlüdürler.

Yine Kanun'un 20. maddesinde elektronik para kuruluşları tarafından yapılamayacak faaliyetler de sayılmış olup; kredi verme faaliyetlerinde bulunamayacakları, elinde bulundurma süresinde bağlı olarak elektronik para hamiline faiz veremeyecekleri ve herhangi bir menfaat sağlayamayacakları hüküm altına alınmıştır. Yasaklı faaliyetler bunlarla sınırlı olmayıp; Kanun ile Banka'ya elektrınik para kuruluşu tarafından yapılamayacak diğer faaliyetleri belirleme yetkisi verilmiştir.

VI. ÖDEME HİZMETLERİ VE ÖDEME KURULUŞLARI

Ödeme hizmetlerinin kapsamı Kanun'un 12. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre ödeme hizmetleri, ödeme hesabının işletilmesi için gerekli tüm işlemleri, para transferlerini, ödeme aracının kullanılabilmesi için gerekli tüm işlemleri, para havalesini, mobil ödeme hizmetlerini, fatura ödemelerine aracılık edilmesine yönelik hizmetleri ifade eder.

Anılan yasa hükmünde ödeme hizmeltlerinin kapsamı dışında kalan hizmetler de sayılmıştır. Buna göre aşağıdaki hallerde bir ödeme hizmetinin varlığından söz edilemez:

• Ödeme işleminin aracı kullanılmaksızın doğrudan alıcıya nakit olarak yapılması,

• Ödeme işlemlerinin, gönderen ya da alıcı namına yetkili ticari temsilci aracılığıyla yapılması,

• Kar amacı gütmeyen veya yardım amacıyla yapılan faaliyetler çerçevesinde paranın nakit olarak toplanması ve teslimi suretiyle yapılan ödeme işlemleri,

• Mal veya hizmet alımından kaynaklanan ödeme işlemlerinin gerçekleştirilmesinen hemen önce ödeme hizmeti kullanıcısının açık talebi üzerinde, işlemin bir parçası olarak nakit paranın alıcıdan gönderene verildiği hizmetleri,

• Ödeme hesabına bağlı olmaksızın nakit olarak gerçekleştirilen döviz alım ve satım işlemleri,

• Kıymetli evrak, yabancı banka çekleri, seyahat çekleri ve kağıt post havalelerinden herhangi biriyle gerçekleşen ödeme işlemleri,

• Banka, mutabakat kuruluşu, merkezi karşı taraf, takas odaları, ödeme hizmeti sağlayıcıları ve sistemin diğer katılımcılarının aralarında kendi nam ve hesaplarına gerçekleştirdikleri ödeme işlemleri,

• Sermaye piyasası kurumlarının Sermaye Piyasası Kanunu kapsamındaki sermaye piyasası faaliyetleri ile ilgili ödeme işlemleri,

• Teknik hizmet sağlayanların sunduğu ve işlemin herhangi bir anında transfer edilen fonun sahibi olmadığı hizmetler,

• Sadece ödeme aracını çıkaranın iş yerinde, sınırlı bir hizmet sağlayıcı ağında ya da sınırlı bir mal veya hizmet çeşidi işin ödeme aracını ihraç eden ile yapılan ticari bir anlaşma çerçevesinde gerçekleştirilen mal veya hizmet alımında kullanılabilen araçlara ilişkin işlemler,

• Bir bilişim veya elektronik haberleşme cihazı aracılığıyla gerçekleşen, bilişim veya elektronik haberleşme işletmecisinin ödeme hizmeti kullanıcısı ile mal veya hizmet sağlayıcısı arasında sadece aracı olarak faaliyet göstermediği durumlarda, satın alınan mal veya hizmetlerin bilişim veya elektronik haberleşme cihazına aktarıldığı ve söz konusu cihaz aracılığıyla kullanıldığı ödeme işlemleri,

• Bir bilişim veya elektronik haberleşme cihazı aracılığıyla gerçekleşen, bilişim veya elektronik haberleşme işletmecisinin ödeme hizmeti kullanıcısı ile mal veya hizmet sağlayıcısı arasında sadece aracı olarak faaliyet göstermediği durumlarda, satın alınan mal veya hizmetlerin bilişim veya elektronik haberleşme cihazına aktarıldığı ve söz konusu cihaz aracılığıyla kullanıldığı ödeme işlemleri,

• Bir bilişim veya elektronik haberleşme cihazı aracılığıyla gerçekleşen, bilişim veya elektronik haberleşme işletmecisinin ödeme hizmeti kullanıcısı ile mal veya hizmet sağlayıcısı arasında sadece aracı olarak faaliyet göstermediği durumlarda, satın alınan mal veya hizmetlerin bilişim veya elektronik haberleşme cihazına aktarıldığı ve söz konusu cihaz aracılığıyla kullanıldığı ödeme işlemleri,

• Bir bilişim veya elektronik haberleşme cihazı aracılığıyla gerçekleşen, bilişim veya elektronik haberleşme işletmecisinin ödeme hizmeti kullanıcısı ile mal veya hizmet sağlayıcısı arasında sadece aracı olarak faaliyet göstermediği durumlarda, satın alınan mal veya hizmetlerin bilişim veya elektronik haberleşme cihazına aktarıldığı ve söz konusu cihaz aracılığıyla kullanıldığı ödeme işlemleri,

Ödeme hizmetleri, elektronik para ihraç yetkisini haiz kuruluşlara ek olarak ödeme kuruluşları tarafından da sunulabilmektedir. Ödeme kuruluşları, ödeme hizmeti sağlamak ve gerçekleştirmek için yetkilendirilmiş tüzel kişileri ifade etmekte olup; Kanun’un 14. maddesinde, ödeme hizmetleri alanında faaliyette bulunmak isteyen ödeme kuruluşlarının Banka’dan izin almaları gerektiği öngörülmüştür. Sağlamaları gereken şartlar ise sermaye tutarı dışında, elektronik para para ihracı faaliyetinde bulunacak kuruluşların sağlaması gereken şartlarla aynıdır.

Faaliyet sınırları ise Kanun’un 14. maddesinin 4 ve 5. fıkralarında belirtilmiş olup; bunlarla sınırlı olmamak üzere ödeme kuruluşlarının (i) sadece ödeme işlemi için kullanılıyor olması şartıyla ödeme hesabı tutabilecekleri, (ii) elektronik para ihraç edemeyecekleri ve (iii) kredi verme faaliyetinde bulunamayacakları hüküm altına alınmıştır. Ayrıca Banka’ya ödeme kuruluşları tarafından yapılamayacak diğer faaliyetleri belirleme yetkisi verilmiştir. 

Bu kapsamda Bankaca çıkarılan Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik ile ödemelerde kripto varlıkların kullanılmasına ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılmamasına; ödeme ve elektronik para kuruluşlarının kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık etmemesine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.

VII. YÖNETMELİK VE TEBLİĞ DEĞİŞİKLİKLERİNİN BERABERİNDE GETİRDİĞİ YENİLİKLER

Ödeme ve elektronik para kuruluşlarının faaliyet kapsamları, yükümlülükleri ve iş modellerini belirleyen Yönetmelik ve Tebliğ değişiklikleri, gerek elektronik para ihraç eden ve/veya ödeme hizmeti sunan kuruluşların faaliyetlerine ilişkin kısıtlamalar gerekse sektör uygulamalarına uyum açısından yenilikleri beraberinde getirmiştir.

1. YÖNETMELİK’TE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER

07.10.2023 tarih ve 32332 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (“Değişik Yönetmelik”) ile ödeme hizmetlerinin kapsamı genişletilirken ödeme hizmeti sağlayıcıları arasındaki işbirliklerine ilişkin usul ve esaslar belirlenerek sektördeki faaliyetler denetlenen bir çerçeveye oturtulmuştur.

a. Değişik Yönetmelik ile “Dijital cüzdan”, “Kartlı sistem kuruluşu” ve “Nitelikli hizmetler” tanımları yapılmış olup; mevzuat, sektör uygulamalarıyla uyumlu hale getirilmiştir. Dijital cüzdan, müşterinin tanımladığı ödeme hesabına veya ödeme aracına ilişkin bilgilerin saklandığı, bir elektronik cihaz, çevrim içi hizmet veya uygulama olarak sunulan ve müşteriye, tanımladığı ödeme hesabı veya ödeme aracına ilişkin bilgileri kullanarak ödeme işlemi gerçekleştirme imkânı sağlayan ödeme aracı olarak tanımlanmış ve nitelikli hizmetler tanımı ile ödeme hizmeti kapsamına girmeyen ancak bireysel bütçe yönetimi, fatura yönetimi, hesap doğrulama, ödemelere ilişkin hatırlatmalar gibi gerçek kişilerin mali durum ve finansal farkındalığını destekleyerek sunulan ödeme hizmetlerini kolaylaştıran, güvenli kılan veya etkinliğini artıran hizmetler mevzuata eklenmiştir. Halihazıda 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu’nda tanımlanan kartlı sistem kuruluşu da mevzuatta yerini almıştır.

b. Ödeme hizmeti kullanıcısının, ödeme hizmeti aldığı kuruluş ile arasında herhangi bir ödeme hizmetine ilişkin çerçeve sözleşme bulunduğu hallerde, ilave ödeme hizmetlerinin sunumu için ödeme hizmeti kullanıcısından onay ve talep alınması şartı kaldırılmıştır.

c. Ödeme işleminin, ödeme emri başlatma hizmeti olarak değerlendirilebilmesi için ödeme işlemini başlatan tarafın birden fazla ödeme hizmeti sağlayıcısı kullanıyor olması şartı getirilmiştir.

d. Ödeme hizmeti sağlayıcısına, gerek kontrolünü elinde bulundurduğu ödeme hizmet sağlayıcısına gerekse kendisini kullanan diğer ödeme hizmet sağlayıcılarına ilgili hizmetleri aynı şartlar ve imkanlar dahilinde ve aynı ücret politikası ile sunma zorunluluğu getirilmiş olup; yine bu şekilde hizmet veren ödeme hizmeti sağlayıcılarının, kontrolünü elinde bulundurduğu ödeme hizmeti sağlayıcısını diğerlerinden avantajlı konuma getirecek işlemler yapması yasaklanmıştır.

e. Yönetmelik’in “Faaliyet izni” başlıklı 11. maddesinde yapılan değişiklik ile faaliyet izni başvurusunda sunulması gereken belgeleri yenileri eklenmiştir. Buna göre (i) gerçek kişi ortak ve yöneticilerin, müflis ve konkordato ilan etmemiş olduklarına ilişkin taahütnamenin yanı sıra en az %33 üne sahip oldukları şirketlere ilişkin ilgili ticaret sicil müdürlüğünden alınacak iflas konkordato belesi ile Findeks kredi notuna ilişkin belge ve şirketteki sermayesinin kendi kaynaklarından karşılandığına ve her türlü muvazaadan ari olarak nakden temin ve tevdi edildiğine ilişkin taahhütnameleri; (ii) tüzel kişi ortak ve yöneticilerin ise uzlaşma yoluyla yeniden yapılandırma başvurularının tasdik edilmemiş ve haklarında iflasın ertelenmesi kararı verilmemiş olduğuna dair taahhütnamenin yanı sıra yine en az %33 üne sahip oldukları şirketlere ilişkin ilgili ticaret sicil müdürlüğünden alınacak iflas konkordato belesi ile Findeks kredi notuna ilişkin belge ve şirketteki sermayesinin kendi kaynaklarından karşılandığına ve her türlü muvazaadan ari olarak nakden temin ve tevdi edildiğine ilişkin taahhütnameleri, başvuru esnasında sunmaları gerekmektedir.

f. Pay edinim ve devirleri bakımından ise kuruluşun nihai pay sahiplerinin doğrudan veya dolaylı olarak kuruluş nezdindeki pay oranında herhangi bir değişikliğe sebep olmayacak şekilde aynı gruba ait şirketler arasında gerçekleşen pay edinim ve devirlerine ilişkin izin şartı kaldırılmış olup; bildirim yükümlülüğü getirilmiştir.

g. “Dijital cüzdan hizmeti” ödeme hizmetleri kapsamına alınarak bu hizmeti sunacak olan kuruluşların faaliyet izinleri ve uyum süreçlerine ilişkin uyum süreci düzenlenmiştir.

h. İşlem miktarı sınırı şartı getirilerek Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı kararın 2. maddesinde sayılan işlenmiş kıymetli maden ve kıymetli taş alım satımı ile ilgili faaliyetlere aracılık edilmesi kapsamında sunulacak hizmetler, ödeme hizmetleri kapsamına alınmıştır.

i. Ödeme ve elektronik para kuruluşlarına, doğrudan ya da dolaylı olarak Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı kararın 2. maddesinde sayılan döviz alım satımıyla ilgili işlemler hariç olmak üzere, Dijital Bankaların Faaliyet Esasları ile Servis Modeli Bankacılığı Hakkında Yönetmelik kapsamında arayüz sağlayıcı olarak hizmet sunma ve faaliyetleri ilgili mevzuat çerçevesinde yetkili bir otorite tarafından düzenlenen ve denetlenen finansal kuruluşların hizmetlerine ulaşması için müşteriye sunulan pazarlama ve ilgili finansal kuruluşun sistemlerine yönlendirme gibi kuruluşun ödeme hizmetlerinin kullanımını arttırabilecek nitelikte yan hizmetler sunma hakları tanınmıştır.

j. Yönetmelik’in 4. maddesinin 1. fıkrasının (f) veya (g) bentlerinde belirtilen ödeme hizmetlerini sunmaya yetkili olan ödeme kuruluşlarının katma değerli hizmetleri ve nitelikli hizmetleri kendi nezdinde bulunan hesaplara ilave olarak diğer ödeme hizmeti sağlayıcıları nezdinde bulunan hesaplarla ilgili olarak da sunabileceği düzenlenmiştir.

2. TEBLİĞ’DE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER

Yine 07.10.2023 tarih ve 32332 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının Bilgi Sistemleri ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcılarının Ödeme Hizmetleri Alanındaki Veri Paylaşım Servislerine İlişkin Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (“Değişik Tebliğ”) ile

a. Değişik Tebliğ ile “Yakın alan iletişimi” tanımlanmış olup; kimlik tespit ve doğrulama işlemlerinde kolaylık sağlanmıştır.

b. Dış hizmet alımına ilişkin kısıtlamaların kapsamı daraltılmıştır.

c. Bilgi ve veri güvenliği kapsamında alınacak ürün ve hizmetlerin yurt içinde üretilmesi veya üreticilerinin ar-ge merkezlerinin Türkiye’de bulunmasının, dış hizmet alımında önemli bir kriter olarak değerlendirileceği; bu tür sağlayıcı ve üreticilerin Türkiye’de müdahale ekiplerinin bulunması gerektiğine dair düzenleme yapılmıştır.

d. Yurt dışına veri aktarımı, ödeme işleminin sorunsuz şekilde gerçekleşebilmesinin gerektirdiği kadarıyla sınırlı olmak ve ölçülülük ilkesi gözetilmek koşullarıyla esnetilmiştir.

Yukarıda açıklanan faaliyet ve hizmet kapsam ve sınırlarının yanı sıra gerek ödeme gerekse elektronik para kuruluşları, Suç Gelirlerinin Aklanması ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik kapsamında yükümlü olup; Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) tarafından da denetlenmektedir.